Zaburzenia orientacji przestrzennej u dorosłych i dzieci

Zaburzenia orientacji przestrzennej mają duży wpływ na codzienne funkcjonowanie w przedszkolu i szkole w przypadku dzieci oraz młodzieży, czy w pracy osób dorosłych. Niedogodności, które z niej wynikają, są dokuczliwe także w życiu poza nimi. Skąd się biorą i czym się objawiają? Czy można poprawić swoją orientację przestrzenną?

1. Co to są zaburzenia orientacji przestrzennej?

Zaburzenia orientacji przestrzennej to pojęcie, pod którym rozumie się nieprawidłowości dotyczące współpracy kilku zmysłów, przede wszystkim wzroku, słuchu, dotyku i zmysłu kinestetycznego.

Orientacja przestrzenna jest złożonym procesem, dzięki któremu człowiek posiada świadomość własnego ciała oraz jego położenia w stosunku do otaczającej go przestrzeni. To pozwala mu zrozumieć, ale i wykorzystać wiedzę o stosunkach przestrzennych (to na przykład odległość, strona lewa i prawa w schemacie własnego ciała oraz w przestrzeni) między sobą a innymi osobami czy obiektami. Orientacja w przestrzeni jest warunkiem dobrego funkcjonowania w życiu.

2. Etapy rozwoju orientacji przestrzennej

Rozwój orientacji przestrzennej jest powiązany z szeroko pojętym rozwojem psychofizycznym dziecka. Według specjalistów proces ten składa się z głównych trzech etapów, które następują u każdego w określonej kolejności. To:

• wykształcenie własnego punktu widzenia,
• opanowanie punktu widzenia drugiej osoby stojącej naprzeciwko, co objawia się w umiejętności wskazywania jej części ciała,
• przyjęcie punktu widzenia rzeczy, tj. umiejętność wskazania zależności pomiędzy trzema przedmiotami.

Zaburzenia orientacji przestrzennej u dzieci widoczne są już w wieku przedszkolnym. W wieku szkolnym powodują trudności w nauce czytania, pisania, a także innych czynnościach szkolnych. Dzieci z obniżonym poziomem orientacji przestrzennej często słabiej wypadają na tle grupy nie tylko na lekcjach matematyki czy języka polskiego, ale i w czasie zajęć gimnastycznych.

W późniejszym wieku pojawiają się trudności w rozumieniu schematów i map, umiejscowieniu elementów na ilustracjach, określenia wzajemnego ich położenia, ale także sytuacji przestrzennych czy orientacji w terenie.

Co ważne, obserwowane nieprawidłowości w zakresie orientacji przestrzennej nie są charakterystyczne dla osób z opóźnieniem rozwojowym. Pojawiają się także u dzieci czy dorosłych w normie intelektualnej.

3. Objawy zaburzenia orientacji przestrzennej

Jak rozpoznać zaburzenia orientacji przestrzennej? Najczęściej obserwowane objawy, które mogą wskazywać na zaburzenia orientacji przestrzennej to:

• brak orientacji w prawej i lewej stronie własnego ciała,
• brak zdecydowania podczas wskazywania prawych i lewych części osoby znajdującej się naprzeciwko,
• brak orientacji w kierunkach w przestrzeni: w lewo, w prawo, wyżej, niżej, w przód, w tył, nad, pod,
• nieumiejętność określenia położenia przedmiotów względem siebie,
• mylenie kierunków góra-dół, do siebie-od siebie, z tyłu-z przodu, po lewej-po prawej,
• nieprawidłowe planowanie układów przestrzennych i na płaszczyźnie,
• pismo lustrzane,
• problemy z zapamiętaniem lokalizacji,
• brak wyobraźni przestrzennej,
• nieumiejętność odczytywania map i schematów,
• kłopoty w swobodnym poruszaniu się w przestrzeni zgodnie z instrukcją,
• niechęć do zabaw konstrukcyjnych,
• rysunki postaci ludzkiej uproszczone, niedojrzałe graficznie w stosunku do wieku.

4. Zaburzenia orientacji przestrzennej - ćwiczenia

Nad orientacją przestrzenną można pracować, zwłaszcza w przypadku dzieci. Pomocne są różne ćwiczenia, takie jak:

• poznawanie swojego ciała, używanie określeń: prawa i lewa ręka oraz nazw: noga, ucho, kolano,
• wykonywanie prostych ruchów na polecenie (na przykład zegnij lewą nogę, podnieś prawą rękę, zakryj lewą ręką prawe oko, chwyć prawą ręką lewe ucho),
• ćwiczenia przed lustrem (pokazywanie dziecku zmiany stron u osoby stojącej naprzeciwko),
• ćwiczenia z osobą naprzeciw (na przykład mruganie lewym okiem, podawanie prawej dłoni, poklepywanie się po lewym ramieniu, dotykanie prawego ucha),
• chodzenie po narysowanej ścieżce, omijanie przeszkód,
• segregowanie przedmiotów według ustalonych zasad, koniecznie opartych na dostrzeganiu stosunków przestrzennych,
• obserwowanie wzajemnego położenia różnych przedmiotów narysowanych na wzorach, schematach, obrazkach,
• tworzenie mozajek, rysowanie szlaczków, pogrubianie konturu,
• wykonywanie ćwiczeń przestrzennych, takich jak dyktanda graficzne, rysowanie po szlaczkach czy odtwarzanie rysunkiem na papierze w kratkę lub milimetrowym.

Zaobserwowane zaburzenia orientacji przestrzennej, zarówno u dzieci, jak i dorosłych, warto skonsultować ze specjalistą. Trzeba pamiętać, że w niektórych przypadkach mogą wiązać się z zaburzeniami rozwojowymi, ale i schorzeniami. Jednym z nich jest choroba Alzheimera, która stopniowo odbiera pamięć i mowę oraz powoduje zaburzenia orientacji w czasie i przestrzeni.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.