Co to jest skurcz oskrzeli?

Skurcz oskrzeli to główna przyczyna ograniczenia przepływu powietrza przez drogi oddechowe u chorych z astmą oskrzelową. Wiążą się z nim charakterystyczne objawy astmy: duszność i uczucie ściskania w klatce piersiowej, świszczący oddech, kaszel. U prawie wszystkich chorych oskrzela zwężają się zbyt łatwo i nadmiernie w odpowiedzi na bodźce wywołujące skurcz. Zaburzenie to nazywane jest nadreaktywnością oskrzeli i prawdopodobnie rozwija się na podłożu przewlekłego zapalenia błony śluzowej dróg oddechowych.

1. Przewlekłe zapalenie oskrzeli a skurcz mięśni gładkich oskrzeli

Odczulanie w astmie

Przewlekła choroba, jaką jest astma jest dolegliwością, która wymaga bezwzględnego leczenia. W przeciwnym...

zobacz galerię

Prawdopodobnie przyczyną nadmiernej reakcji mięśni gładkich oskrzeli na działanie bodźca wyzwalającego skurcz jest przewlekły stan zapalny toczący się w błonie śluzowej oskrzeli. W nacieku zapalnym biorą udział liczne komórki, które uwalniają szereg substancji drażniących i uszkadzających błonę śluzową oskrzeli. Uszkodzenie komórek nabłonka dróg oddechowych ułatwia dostęp substancji drażniących do mięśni gładkich oskrzeli i pobudzanie ich skurczu. Ponadto niektóre z tych związków zwiększają wrażliwość komórek mięśniowych na działanie bodźców wyzwalających skurcz.

Wśród substancji, które mogą odpowiadać za zwiększoną pobudliwość i nadmierny skurcz mięśni gładkich oskrzeli wyróżnia się:

• histaminę, tryptazę, prostaglandynę D2 i leukotrien C4, uwalniane przez komórki tuczne, zwane mastocytami,
• neuropeptydy i acetylocholinę uwalniane z zakończeń nerwowych.

2. Zaburzenia układu cholinergicznego i adrenergicznego a

U chorych na astmę zaobserwowano wzmożoną aktywność układu cholinergicznego, który odpowiada m. in. za skurcz oskrzeli i wzmożone wydzielanie śluzu przez komórki kubkowe w ścianach oskrzeli. Niedawno wykazano również związek uwarunkowanego genetycznie defektu receptorów beta2-adrenergicznych z nadwrażliwością oskrzeli na metacholinę. Pobudzenie prawidłowych receptorów przez adrenalinę powoduje rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli i może zapobiegać ich skurczowi. Dysfunkcja tych receptorów, której występowanie stwierdzono u części chorych na astmę, zaburza więc funkcję regulacyjną układu adrenergicznego, co prowadzi do zwiększonej nadreaktywności oskrzeli i cięższego przebiegu choroby.

3. Odległe skutki zapalenia oskrzeli

Ograniczenie przepływu powietrza w drogach oddechowych będące wynikiem obturacji, czyli nadmiernego zwężenia oskrzeli jest dodatkowo pogłębiana i utrwalana w wyniku aktywacji naturalnych mechanizmów naprawczych przez długotrwały, niszczący tkanki proces zapalny. Skutkiem przewlekłego zapalenia jest więc pogrubienie ścian oskrzeli przez obrzęki i nacieki zapalne oraz przebudowa dróg oddechowych. W wyniku działania procesów naprawczych zmienia się struktura ścian oskrzeli:

• następuje przerost (powiększenie poszczególnych komórek mięśniowych), jak i rozrost (zwiększenie ilości komórek) mięśni gładkich, co przyczynia się do zwiększenia natężenia skurczu oskrzeli, oraz pogrubienia ich ścian,
• tworzenie nowych naczyń krwionośnych,
• zwiększenie liczby komórek kubkowych i gruczołów podśluzowych, co jest przyczyną nadmiernego wydzielania śluzu, który zatyka światło oskrzeli.

Wszystkie te procesy jeszcze bardziej ograniczają przepływ powietrza w drogach oddechowych u osób przewlekle chorujących na astmę oskrzelową.

4. Czynniki wywołujące nadmierną reakcję oskrzeli u chorych z nadreaktywnością oskrzeli

Czynniki, które wywołują nadmierny skurcz oskrzeli u chorych na astmę, u osób zdrowych nie spowodowałyby wyraźnej reakcji. Należą do nich:

• wysiłek fizyczny,
• zimne lub suche powietrze,
• dym tytoniowy,
• zanieczyszczenie powietrza (np. pyłami przemysłowymi),
• ostre zapachy (perfumy, dezodoranty),
• substancje drażniące (np. opary farb).

5. Leczenie astmy

Skurcz mięśni gładkich oskrzeli jest w dużej mierze odwracalny pod wpływem działania leków rozszerzających oskrzela. Należą do nich przede wszystkim:

• szybko i krótko działające beta2-mimetyki wziewne (salbutamol, fenoterol),
• długo działające beta2-mimetyki wziewne (formoterol, salmeterol),
• leki przeciwcholinergiczne (bromek ipratropium, bromek tiotropium).

Zarówno osoby chore na astmę oskrzelową, a także ich bliscy, powinni dokładnie znać objawy i schemat postępowania w przypadku wystąpienia nagłego skurczu oskrzeli. Właściwa ocena sytuacji i szybkie podanie leków rozkurczających oskrzela, może w takim wypadku okazać się działaniem ratującym życie.